Bahar geldi. Güneş ısıtıyor. İnsanın kendini çayıra bayıra vurası geliyor. Toprağa dokunmak istiyoruz.
Manav tezgahları da renklenmeye başladı. Ama o eski domateslerden eser kalmadı, değil mi? Artık ne yediğimizden haberimiz yok. Böyle sünger gibi salatalık da olmaz olsun!
O zaman biz de kendimiz eker, kendimiz yeriz. Azar azar da olsa, belki tüm sebze ihtiyacımızı karşılamasa da, sebzeleri dalından koparıp yemenin keyfi ve tadı bambaşka.
“Ama bahçem yok ki” mi diyorsunuz? Peki ya teras? Balkon? O da olmadı biraz güneş alan bir pencere önünüz vardır mutlaka. O zaman hazırlanın! Baharın gelişini yeni bir hobi edinerek kutlayalım: Saksılarda Bahçeler
Domates, soğan, biber, kekik, nane gibi bitki ve sebzeleri hemen hemen her yemekte kullanıyoruz. Bu sebzelerin, taze baharat ve otların hepsini aslında kendimiz saksılarda da yetiştirebiliriz. Mutfak pencerenizin önünde minyatür bir bostan olsun istiyorsanız kolları sıvayın. Başlıyoruz!
İlk iş gerekli malzemeleri edinmekte. Sonrasında ekim, dikim, sulama, hasat, tohum ayırma gibi bir döngü bizi bekliyor.
Toprak
Mini mini biberlerinizin, cherry domateslerinizin sofranıza arz-ı endam etmeleri için önce beslenip büyümeleri gerek. Bunun da ilk ve en önemli unsuru toprak. Toprağınız ne kadar güzel olursa, o kadar lezzetli ve verimli saksılarınız, bahçecikleriniz olur.
Peki, güzel topraktan kastımız ne? Sebze yetiştirmek için toprağın en güzeli taze topraktır. Yani daha önce üzerinde bitki yetiştirilmemiş toprak. Kurumuş menekşenizin toprağına fesleğen ekmenizi önermiyoruz. Bunun yerine fidanlık, bostan veya bahçe malzemeleri satan büyük marketlerden taze toprak satın alabilirsiniz.
Alacağınız toprağın çiçek toprağı olmamasına dikkat edin. Sebze yetiştirmek için ideal toprak karışımı; dış mekan bitkileri için hazırlanmış toprak, kum ve gübreden oluşur.
Toprağın rengi koyulaştıkca içeriği zenginleşiyor. Ayrıca içinde çok fazla taş barındırmamalı. Toprak mümkün olduğunca gevşek bir yapıda olmalı, yani ıslanmış ve yapışmış olmamalı.
Yine fidanlık veya bostanlardan temin edebileceğiniz doğal gübreler minik bostanınızın toprağı için önemli besin kaynaklarından olacaktır. Yakılmış veya kurutulmuş koyun gübresi tercih edebilirsiniz. Gübrenizi toprakla karıştırın. Endişelenmeyin, koku yapmaz. 🙂 Yine de, yok ben istemem diyorsanız, yumurta kabuklarınızı ufalayarak saksı diplerine koyabilirsiniz. Doğal gübre yerine geçer.
Saksı seçimi
Mutfak bahçeciliğine merak saranların dikkat etmeleri gereken diğer bir nokta da saksı seçimi. Sebzelerinize ev sahipliği yapacak saksıları ekilecek sebzelerin ihtiyacına, özellikle köklerinin derinliğine göre belirlemenizde fayda var.
Yüzeyde yetişen yeşillikler (fesleğen, maydanoz, nane, reyhan, kekik, kişniş gibi…) çok derin olmayan ancak yüzeyi geniş saksılarda serpilmeyi severler.
Meyve veren sebzeler ise (domates, salatalık, biber gibi…) derin saksılarda rahat ederler.
Saksılarınızın altında mutlaka fazla suyun dışarı çıkmasını sağlayacak delikler olmalı. Aksi takdirde fazla su sebzelerinizin köklerinin çürümesine neden olabilir. Eğer saksılarınızda delik yoksa çekiç ve çivi yardımıyla delik açabilirsiniz.
Dar alanları verimli kullanmak için yuvarlak saksılar yerine kare saksıları tercih edebilirsiniz.
Evinizdeki eski yoğurt kaplarını, teneke kutuları, kovaları bu amaç için kullanarak değerlendirin. Sprey boyalarla saksılarınızı istediğiniz renklerde boyayabilir, desenlerle süsleyebilirsiniz. Ayrıca manavlardan fazla sandık rica edip, bunlarda da sebze yetiştirebilirsiniz.
Tohumlar ve fideler
Saksılar ve toprak karışımlarını hazırladıktan sonra gelelim ekim işlerine. Sebze yetiştiriciliği için iki seçeneğimiz var; tohum veya fide.
İyi tohumlar bulmak her geçen gün daha da zorlaşıyor. Marketlerden alıp yediğiniz domateslerin çekirdeklerini kurutarak tohum elde edebilirdiniz aslında. Ta ki… tohumlar kısırlaştırılıncaya dek. Atalık tohumlar işte bu yüzden çok kıymetli. Eskiden ektiğiniz sebze meyve verir, meyvenin çekirdeği ayrılır, kurutulur, bir sonraki sene tekrar ekilir ve fide yetiştirilirdi. Şimdilerde ise çekirdeklerin hiçbir hükmü kalmadı. Döngü bozuldu. Tohum ticareti pazarı genişletmenin yolunu tohumları kısırlaştırmakta buldu.
Yine de yapılabilecekler yok değil. Uzaklardaki köyünüzden, bostanı olan tanıdıklarınızdan veya ekolojik pazarlardan aldığınız ürünlerin çekirdeklerinden tohumlar edinebilirsiniz. Ekersiniz, büyürler, meyve verirler, tohuma kaçarlar ve tekrar ekersiniz.
Tohuma alternatif olarak fide satın alabilir, saksılarınıza yerleştirip, bakımını yaparak yetiştirebilirsiniz. Bu yöntem tohumdan fide yetiştirmeye kıyasla daha kolay sayılır.
Tohum ve fidelerinizi tanıdık yetiştiriciler dışında İstanbul’da Mısır Çarşısı’ndan veya bahçe malzemeleri satan büyük marketlerden satın alabilirsiniz. Satın alacağınız tohumların içinde fosforlu sarı veya pembe renkli taneler olmamasına dikkat edin. Bunlar haşerelere karşı ilaçlanmış tohumlardır. Ancak saksıda yetiştirilecek sebzeler için bu gibi ilaçlanmış tohumlara gerek olmayacaktır.
Saksılarda yetiştirilebilecek sebzeler
Aslında aklınıza gelebilecek hemen hemen her sebzeyi saksılarda da yetiştirebilirsiniz.
Bunlardan bazıları; domates, salatalık, biber, soğan, turp, patlıcan, kabak, kekik, fesleğen, nane, reyhan, kişniş, maydonoz, dereotu, roka, tere, marul, semizotu, havuç… Ve hatta çilek!
Güneş
Her bitkinin biraz güneşe ihtiyacı vardır. Saksı sebzeciliğinde de ekeceğiniz bitkilerin güneş ihtiyacına göre saksılarınızı konumlandırmanız gerekecek.
Meyve veren sebzeler, özellikle domates, bol güneş ister. Ama yine de, öğlen saatlerinde direk güneş ışığına maruz kalan saksıların fırın işlevi görerek sebzelerinizin köklerini yakmaması için, saksılarınızı direk güneş ışığından korumalısınız.
Yüzeyde yetişen yeşillikler ise gölgelerde de mutlu mesut büyürler.
Balkonunuzun, pencere önünüzün hangi saatlerde güneş aldığını belirleyerek saksılarınızı buna göre yerleştirebilirsiniz.
Sulama
Genelde saksı sebzeleri 2 günde bir sulama isterler. Saksılarınızın içindeki toprağa parmağınızı yarım santim batırın. Bu derinlikteki toprak nemliyse, henüz sulamanıza gerek yok demektir.
Sulamayı sabah veya akşamüstü yapmaya dikkat edin. Öğlen saatlerinde saksı içindeki su kaynar ve  sebze kökünün yanmasına neden olur.
Sulamayı direk suyu dökmek yerine, yağmur yağdırır gibi, sprey başlığı olan bir şişe ile fısfıslayarak yaparsanız, saksınızın her yerini eşit miktarda sulamış olursunuz.
Yeni başlayan meraklılar için ipuçları
Tohumdan fide yetiştirmek zor olabilir. Bazen bir ümit tohumları eker, minik bir filizi bekler durursunuz ve o filiz inatla bir türlü baş vermez. Ya suyu fazla gelmiştir, ya toprağını sevmemiştir, belki de hava yeterince ısınmamıştır. Ama yine de hevesinizi kaçırdığınıza değmez. Eğer ilk kez sebze yetiştirecekseniz, hazır fideler alarak da bu işe başlayabilirsiniz.
Meyve veren sebzeler yüzeyde yetişen yeşilliklere göre daha nazlıdır. Kilolarca sebze hayali kuruyor olabilirsiniz ama belki de domates, biber, patlıcandan önce fesleğen, maydanoz, reyhan, nane gibi daha uyumlu sebzelerle başlayabilirsiniz. Bu gibi yeşillikleri kökünden kopararak kullanmayın. Makasla kesebilirsiniz. Kökleri yerlerinde kalsın ki, tekrar uzayarak büyümeye devam edebilsinler.
Minik ve uyumlu yeşilliklerle iyi anlaşıp mutfağınızın baharat ihtiyacını karşıladıysanız bir üst aşamaya, yani salatalara geçebilirsiniz. Marul, roka, tere gibi bitkiler de saksılarda yetiştirilebilir.
Salatalarda da muvaffak olan meraklılar artık meyve veren sebzeler yetiştirmekten çekinmesinler!
Olur da sebzeleriniz coşar ve tüketebileceğinizden fazla mahsül elde ederseniz, bunları değerlendirmenin bir çok yolu var. Fazla domateslerinizden salça veya ketçap yapabilirsiniz. Fesleğen, nane, kekik gibi bitkileri gazete kağıtları üzerinde kurutup kavanozlarda saklayabilirsiniz.  Biberleriniz ise turşu olarak kış sofralarınızda yerini alabilir.
Çocukları da işin içine katın
Maydonoz yemekten nefret eden çocuk vakasının çözümü mutfak bahçeciliğinde gizli! Çocuğunuzla birlikte ekip, sulayıp, yetiştireceğiniz sebzeleri yemenin tadı bir başka olacaktır. Hem de minik meraklılar toprakla, bitkilerle haşır neşir olup bir yandan el becerilerini geliştirebilir bir yandan da sebzeler ile ilgili birçok şey öğrenebilirler. Kendi yetiştirdikleri maydonozları da bayıla bayıla yiyeceklerdir.
Afiyet olsun!
Kendin Yap! yazı dizisinin ilk yazısı “Kendin Yap! 1- Evdeki Kumaş Eşyalarınızı Baştan Yaratın”ı okumak için buraya tıklayın.